W grudniu 1930 roku na placu Wolności w Łodzi odsłonięto pomnik Tadeusza Kościuszki, autorstwa Mieczysława Lubelskiego. Podczas uroczystości przemówienie wygłosił ówczesny prezydent miasta, Bronisław Ziemięcki z Polskiej Partii Socjalistycznej, uczestnik Rewolucji 1905 roku. Oto pełna treść przemówienia:

Obywatele, od tej chwili po wszystkie czasy tu w sercu naszego miasta stać będzie spiżowa postać Tadeusza Kościuszki. W sercu każdego z nas żył On od lat najmłodszych. Beznadziejnie mroczną byłaby epoka upadku Rzeczypospolitej, gdyby nie rozświetliły jej walki z najazdem, prowadzone pod wodzą Kościuszki. Wszystko co się nie spodliło, nie ugięło się, co żyło pragnieniem wolności skupiło się dokoła niego. Wolności pragnął dla Ojczyzny, a w niej dla każdego człowieka.

Obcując na zachodzie z najnowszymi prądami filozoficznymi i społecznymi, wchłonął w siebie idee wyzwoleńcze, które zmieniając świat dotychczasowych pojęć, dawały impuls wielkim ruchom, burzącym twierdze feudalizmu i absolutyzmu. W kilkuletnich wojnach Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej zbratał się czynem z walką o wolność.

Dojrzał w Nim Wódz, a zarazem mąż stanu sięgający do najgłębszych zagadnień zbiorowego życia narodu, ugruntował w sobie pogląd niezachwiany, iż dla wyzwolenia narodu i obrony jego niepodległości trzeba z jego pokładów dolnych dźwignąć warstwy dotychczas nieświadome i ciemne, będące tylko przedmiotem panowania, trzeba je uczynić obywatelami, ukazać im ich szczęście własne w szczególności zbiorowej. W tym kierunku idą jego projekty reform społecznych, na których chce oprzeć budowę odrodzonej Polski. Rysują te projekty Polskę na wzór najbardziej jak na owe czasy – postępowy i demokratyczny.

Pozostawiał on daleko poza sobą reformy uchwalone przez Sejm Czteroletni.

Niedane Mu było realizować w pełni Jego zamierzeń. Rozkładał je na etapy, zmuszony do tego koniecznościami prowadzonej wojny. Jedynym z takich aktów był uniwersał wydany pod Połańcem*, wprowadzający wolność osobistą chłopów i ograniczający pańszczyznę. Ten właśnie dokument trzyma w ręku Kościuszko na naszym pomniku.

Zasady równości głosił on również w stosunku do obywateli Polski, należących do innych wyznań i innych narodowości.

Jako Wódz sił zbrojnych rozwinął wielki talent, stosując wiedzę nabytą w szkołach Zachodu i w praktyce wojny Stanów Zjednoczonych. Nierówność sił sprawiła, iż poniósł klęskę, opłaconą osobiście latami więzienia i dozgonną, długoletnią tułaczką. Przez cały okres zachował w sercu i myśli obraz Polski takiej, o jaką walczył zbrojnie: widział ją pełną, całkowicie niezależną, republikańską, opartą o wolność i równość wszystkich obywateli.

Klęska maciejowicka*, pogrom jego wojska, jego własne rany i więzienie nie sprawiły zagłady Jego czynu.

Pozostała głęboka, mądra myśl wielkiego demokraty, pozostał duch czynów wielkiego bojownika o wolność.

One – myśli i czynów duch – odradzały się w dalszych etapach walk o Niepodległość. Wcielały się one w noc listopadową, w poryw podchorążych, natchnienie dawały poezji wieszczów, niosły moc wytrwania w nierównej walce powstańcom 63 roku, towarzyszyły wygnańcom polskim na Sybir i do więzień.

Ta sama myśli kościuszkowska, która dla walki z najeźdźcą chłopom w ręce kosy dawała, kładła rewolwer w rękę robotnika w czasie rewolucji 1905 roku, ażeby poczuwszy się obywatelem Polski o wolność jej walczył.

Kościuszkowski spełniały testament legiony podczas wojny światowej, spełniała go i polska siła zbrojna w 1920 roku, broniąc kraj przed nowym najazdem.

Symbolem wszystkich walk o Niepodległość niech będzie ten pomnik.

Tak jak on górować będzie nad ulicami i domami miasta, niech też nad biegiem powszedniego życia, nad sprawą naszą codzienną unosi się wielka idea Kościuszki, dająca się ująć w słowa: „W wolnej Ojczyźnie – wolny człowiek”.

Źródło: Ilustrowana Republika, nr 342, 15 XII 1930, s. 1.

Przypisy:

• uniwersał połaniecki – właśc. uniwersał urządzający powinności gruntowe włościan i zapewniający dla nich skuteczną opiekę rządową, bezpieczeństwo własności i sprawiedliwość w komisjach porządkowych – akt prawny z 7 maja 1974 r. przyznający ograniczoną wolność osobistą chłopom pańszczyźnianym, zmniejszający pańszczyznę i ustanawiający urząd dozorcy do spraw chłopskich,
• klęska maciejowicka – bitwa pod Maciejowicami z 10 października 1974 roku, podczas której wojska powstańcze uległy rozbiciu, a Kościuszko został ranny i pojmany.

Źródło: Wikipedia.