Publikujemy fragment tekstu Mariana Chudzyńskiego o sytuacji na wsi w przededniu Rewolucji 1905 roku w powiatach gostynińskim i kutnowskim. Na sytuację chłopów, pracowników folwarków i robotników rolnych wpłynęły kryzys gospodarczy lat 1900-1903, nieurodzaj lat 1901-1904 (powodzie i susze) oraz wojna rosyjsko-japońska:

Wielkie poruszenie wśród ludności Królestwa Polskiego wywołała wojna rosyjsko-japońska. Wojna ta w poważnym zakresie naruszyła niemal wszystkie dziedziny życia gospodarczego w Królestwie. W czasie wojny jeszcze bardziej wzrosła liczba bezrobotnych. Pod koniec roku 1904 około 20% ogółu klasy robotniczej pozostawało bez pracy.

Największe niezadowolenie i oburzenie wśród społeczeństwa regionu kutnowsko-gostynińskiego, podobnie jak w całym kraju, wywołał pobór rekruta na wojnę w październiku roku 1904. Ukaz carski z dnia 22 października 1904 r. zarządził mobilizację rekruta w 16 powiatach Królestwa, w tym i w powiecie gostynińskim i kutnowskim. Rząd carski odrywał przez pobór od rodzin ojców i braci, zdarzało się, że brano do wojska jedynego żywiciela rodziny. Z powiatu gostynińskiego i kutnowskiego zostało powołanych na wojnę kilkuset rezerwistów. Z Gąbina powołano do wojska 83 osoby, w tym 44 Żydów, 26 Polaków oraz 3 Niemców. Aż 70 poborowych pozostawiło w Gąbinie rodziny bez żadnych środków do życia […].

Wśród poborowych pojawiły się odezwy wydane przez PPS [Polską Partię Socjalistyczną], które nawoływały rezerwistów, aby nie pozwolili się brać do wojska.

Źródło: Marian Chudzyński, Strajki robotników fabrycznych i rolnych w latach rewolucji 1905-1907 w regionie kutnowsko-gostynińskim, Rocznik Towarzystwa Naukowego Płockiego 4, s. 60-61.

Grafika z okresu,
Źródło: Beinecke Rare Book & Manuscript Library.